‘Wat is waarheid?’ Sinds Pilatus die woorden sprak, terwijl Jezus voor hem terechtstond (Johannes 18:37), zijn ze vaak herhaald. Op een manier van: je komt er toch niet achter wat de waarheid is. Er klinkt een cynische berusting in door: je gelooft er niet meer in en daar heb je je bij neergelegd. Er is geen waarheid. Of als die er wel is, je gaat hem niet vinden. Je kunt hem niet vastleggen. Maar wat zouden we het graag willen. Een wereld waarin duidelijk is wat de waarheid is en wat leugen is. Mensen verlangen naar ‘betrouwbare waarheden’ (het woord waarheid alleen is niet meer voldoende).

Het woord waarheid heeft nogal aan kracht ingeboet de afgelopen tijd. Dat begon al met de ‘subjectieve’ waarheid. Daarmee wordt bedoeld dat iets voor jou waar kan zijn terwijl het dat voor een ander niet is. Jij gelooft erin. Sommige mensen zeggen zelfs: er bestaan geen waarheden, alleen wat jij gelooft is waar. Zo kan het bestaan van God voor jou wel waar zijn maar voor een ander niet. De vraag is dan dus niet: wat is dé waarheid, maar: is het voor jou waar? Want dé waarheid, daar komen we toch nooit achter.

Dit maakt een gesprek lastig. Iets is voor mij wel waar maar voor jou niet, hoe moeten we dan verder? Het werd nog erger toen het ‘fake news’ zijn intrede deed. Iets wat totaal niet waar is wordt met kracht de wereld in geslingerd. Een verzonnen verhaal wordt gepresenteerd als feit. En toen dat eenmaal bestond, kon je anderen daar natuurlijk ook weer van beschuldigen: ‘it’s fake news!’ Hierdoor verdween de waarheid helemaal achter de horizon. Dan krijg je dus dat Twitter waarschuwingen plaats bij tweets: dit is misleidend. Maar wat moet je nog geloven? Ik zit soms met verbazing naar de televisie te kijken wat mensen allemaal geloven. Terwijl de waarheid dan toch duidelijk is; vind ik.

Wat kun je dan verlangen naar de waarheid. Niet alleen voor jezelf, maar voor deze wereld. Dat we bevrijd worden van fake news, van complotdenken, van manipulatie en framing. En toch denk ik niet dat het gaat gebeuren, niet voor de wederkomst van Jezus. Tot aan zijn komst hebben wij te maken met een wereld waarin de waarheid niet duidelijk is, een wereld waarin de waarheid niet vast te stellen is. Daar kun je van balen, maar het is niet anders. Opvallend genoeg komt God in die wereld met het negende gebod: ‘Leg geen vals getuigenis af.’ Oftewel, spreek de waarheid. Leef niet in de leugen. Waarom? Omdat de waarheid je bevrijdt.

Hoe zit dat dan? In Johannes 8:32 lazen we dat Jezus zei: ‘U zult de waarheid kennen, en de waarheid zal u bevrijden.’ Jezus doet hier twee beloften aan mensen die vasthouden aan zijn onderwijs. De eerste belofte is: wie naar Jezus luistert, en de dingen die Hij zegt aanneemt, zal de waarheid kennen. Wat is dan de waarheid? De waarheid is, dat er genade is in Jezus Christus. De waarheid is dat God redt. De waarheid is dat God zijn belofte om jou lief te hebben nakomt. De apostel Paulus zegt het in 2 Korintiërs 1:19-20 heel mooi. Hij zegt over Jezus: ‘Hij belichaamt het ja. In hem worden alle beloften van God ingelost.’ God had belooft de wereld te redden van de ondergang. Dat doet Hij door Jezus Christus. Op de achtergrond van deze opmerking van Paulus staat een beschuldiging van de Korintiërs. Zij verwijten Paulus dat hij zijn woorden niet is nagekomen. Paulus had beloofd hun gemeente te bezoeken maar dat is niet gebeurd. Of in ieder geval, nog niet. En nu verwijten ze Paulus wispelturigheid, het ene moment zou hij ja zeggen en het andere moment dat weer intrekken. Ben je dan wel betrouwbaar? En voordat de Korintiërs de conclusie trekken: dan zal ook zijn boodschap wel niet betrouwbaar zijn, draait Paulus het helemaal om. Hij zegt: de boodschap die ik breng, Jezus, die ik verkondigd heb, is de waarheid zelve. Hij is het bewijs dat God doet wat Hij zegt. Maar, zegt Paulus, als het belangrijkste al betrouwbaar is, de verkondiging over Jezus, dan is ook het minder belangrijke betrouwbaar, mijn reisplannen. Paulus redeneert van het grote naar het kleine. Gods grote beloften zijn in Jezus waar geworden, en dat heb ik jullie verkondigd. Zie in dat licht dat ook mijn kleine menselijke beloften, ook die zijn betrouwbaar.

Terug naar Johannes 8:32. Jezus zegt: mensen die vasthouden aan mijn onderwijs zullen de waarheid kennen. De waarheid dat God mensen liefheeft, mensen genade geeft en hen redt. Er was nog een tweede belofte. Jezus belooft zijn volgelingen ook dat deze waarheid hen bevrijdt. Waarvan? Ik denk allereerst van het ‘web van leugens’. Daarmee bedoel ik dat wie eenmaal begint met liegen daar niet meer mee kan stoppen. De ene leugen heeft de volgende nodig om in stand te blijven. Er ontstaat een alternatieve waarheid waar je zomaar zelf in verstrikt raakt. Je moet je eigen leugens onthouden, je eigen leugenwereld, zodat je niet door de mand valt en jezelf verraadt met de waarheid. Dat is vermoeiend. Een tijdlang denk je misschien dat leugens je helpen, maar op een gegeven moment ontdek je het bevrijdende van de waarheid.

Daar komt bij dat de waarheid je bevrijdt van eenzaamheid. Wie in een leugenwereld leeft, is ten diepste eenzaam. Want je kunt het met niemand delen. Ten minste, dat is kwetsbaar. Wie leugens deelt wordt chanteerbaar. Als een ander jouw leugens kent, kan dat tegen je worden gebruikt. Leugens zijn alleen echt veilig als jij de enige bent die ze kent. Dat maakt je eenzaam. De waarheid kan je bevrijden. Samen leven met andere mensen is allen mogelijk dankzij de waarheid. Een samenleving waar de waarheid uit verdwenen is, is geen samenleving.

Misschien denk je nu: maar de waarheid over mij is niet zo fraai, dus die verberg ik liever. Dan maar een leugentje. Maar bedenk hoe de waarheid over Jezus je kan bevrijden. In Jezus zie je dat God je liefheeft. En dat, terwijl Hij je vanbinnen en vanbuiten kent. Voor God is niets verborgen en houd je niets verborgen. Toch houdt Hij van je. Niet van de zonden, niet van je kwaad, maar wel van jou als mens. Dat is zijn eigen liefde, de liefde die opkomt uit zijn wezen. Die liefde wil Hij je geven en met die liefde kijkt Hij naar je. Heb jij daaraan genoeg? Of zoek je telkens weer naar de liefde en waardering van mensen, en verberg je daarom je minder mooie kanten? De waarheid van Gods liefde voor jou, wil je bevrijden van de noodzaak die je voelt om je anders voor te doen dan je bent.

Er is nog een diepere bevrijding, een bevrijding op een dieper niveau. Veel mensen geloven dat je voor jezelf moet zorgen: als jij niet voor jezelf opkomt, wie doet het dan? Dit soort uitdrukking wordt gebruikt om mensen assertief te maken. Je kunt wel wachten tot dingen veranderen, maar ze veranderen pas echt als jij jezelf ervoor gaat inzetten. Is dit waar? Zijn wij aan onszelf overgeleverd? Volgens mij is dit de kern van de zonde en van de zondeval. De mens wilde zijn als God, wilde zijn eigen lot in handen nemen. Met als gevolg dat mensen denken voor zichzelf te moeten zorgen. Dat betekent ook dat jij voor je eigen succes verantwoordelijk bent. Als dingen niet lukken, is het jouw schuld. Maar dat is niet te dragen. Ik zeg nu niet dat je alleen maar slachtoffer van de omstandigheden bent. Maar wat is de leugen, dat je voor jezelf moet zorgen, onbarmhartig. Wie dit gelooft maakt zichzelf tot god. De waarheid is dat je mens bent. Dat is een bevrijdende waarheid. De waarheid over Jezus Christus bevrijdt je van het idee dat je voor jezelf moet zorgen. Onbewust zien veel mensen zichzelf als god. Ze nemen beslissingen over wat goed en fout is, over leven en dood, over waarheid en onwaarheid. Maar evenzoveel mensen gaan daaraan onderdoor. God te moeten zijn is te zwaar voor een mens. De duivel plant graag die leugen in je hoofd: als je niet voor jezelf zorgt, wie doet het dan? Nou, God zal voor je zorgen. Je ziet het in Jezus Christus. Jij hoeft geen god te zijn, want God werd mens. Dat is hoe je bevrijd wordt van de macht van de zonde, hoe je bevrijd wordt van de leugens van de duivel. In het paradijs zei de slang tegen de mens: je kunt zijn als God. En het leek de mens wel wat. Maar het bleek ondraaglijk. De mens ging en gaat er aan onderdoor. De wereld gaat er aan onderdoor. God bevrijdt ons hiervan. Door zijn Zoon mens te laten worden. Toch een mens die God is. Maar dan wel een mens die het echt is, die het kan waarmaken. De waarheid over Jezus, dat Hij Gods geliefde Zoon is, bevrijdt je van het idee dat je aan jezelf bent overgeleverd.

Samengevat: de waarheid wordt zichtbaar in deze wereld in Jezus Christus. Deze waarheid, dat God mensen liefheeft, hen genade geeft en redt. Deze waarheid bevrijdt je er ten diepste van voor jezelf te moeten zorgen. God weet dat mensen geen god kunnen zijn. Ze zijn het niet, maar ze kunnen het ook niet. God maakt deze waarheid bekend omdat Hijzelf God is en daarvoor de eer wil ontvangen, maar ook om mensen te bevrijden van hun idee overgeleverd te zijn aan zichzelf. Nu zei ik eerder in de preek dat wij in een wereld leven waarin de waarheid niet vast te stellen is. Geen mens heeft de waarheid in pacht. Dat geldt dus ook voor de waarheid over God en Jezus. Die is niet aan te tonen. Veel mensen geloven daarom ook niet in de waarheid over God en Jezus. Ze zeggen: het is een geloof. En dat klopt. Tot aan de wederkomst blijft dat ook zo. Daarom is de vraag nu: in welke waarheid geloof jij? Er zijn twee opties, of je gelooft (in lijn met de zondeval) dat jij als mens god bent, dat je voor jezelf moet zorgen en dat je zelf bepaalt wat voor jou waar en niet waar is. Of je gelooft dat je mens bent. Geschapen door een God, geliefd door die God, de God die je redt door Jezus Christus. Waar geloof jij in? Dat is de vraag waar het nu om draait. Je kunt kiezen. Maar weet wat je kiest. Word je er nou echt blij van als je je lot in eigen handen hebt? Als je zelf verantwoordelijk bent voor je succes? Word je er blij van als je bovenmenselijke keuzes moet maken? Ik denk dat het heel bevrijdend is om geen god te hoeven zijn. Dat het heel bevrijdend is om een God te hebben die voor je zorgt. Daar word je blij van. In een wereld waarin de waarheid niet vast te stellen is, niet te bewijzen is, kies ik graag voor geloof in de waarheid die blij maakt. Ook omdat ik geloof dat waarheden waar je niet goed van wordt, meer kans maken om leugens te zijn. De waarheid die je leven opent, die je leven lichter maakt, die verbinding brengt tussen mensen, dat moet wel dé waarheid zijn. Het is een kwestie van onderzoeken en het goede behouden (1 Tessalonicenzen 5:21).

Met het negende gebod zet God je op dit spoor. De Gewone Catechismus verwoordt het allemaal heel duidelijk in v/a 75:

‘Liegen ondermijnt het vertrouwen in elkaar.’ Want als iemand de waarheid naar zijn hand wil zetten, waarom zou hij jou dan ook niet naar zijn hand willen zetten? Liegen verstoort relaties want je gaat voor jezelf.

‘God wil niet dat je in de leugen leeft.’ Nee, Hij gunt ons het veel mooiere leven in de waarheid. De waarheid dat Hij God is en jij mens bent. De waarheid dat Hij voor je zorgt en je liefheeft.

‘Jezus Christus, die de Waarheid is, bevrijdt ons van wantrouwen en argwaan.’ Wantrouwen en argwaan hebben te maken met zelfhandhaving. Jezus bevrijdt daarvan. Dat doet Hij door voor ons de waarheid van Gods liefde zichtbaar te maken: God houdt van je. Als dat de basis van je leven is en je zelfbeeld bepaalt, verdwijnt de kramp in je relaties met je medemens. Je bent niet afhankelijk van de ander, je hoeft niet voortdurend op zoek naar wat hij of zij echt van je vindt.

‘Door zijn Geest kunnen we opbouwend en oprecht met elkaar omgaan en over elkaar spreken.’ Want het is Gods Geest die ons de waarheid in het hart legt. De waarheid dat we mens zijn, geen god. En dat we ons dus ook niet gedragen als god tegenover elkaar: dat de ander mij moet dienen, dat de ander voor mij moet buigen. De waarheid maakt het mogelijk om als mensen goed met elkaar om te gaan. De keerzijde hiervan is, dat wie vasthoudt aan de leugen, na zijn dood god is in zijn eigen koninkrijk, eenzaam en alleen, zonder God en zonder mensen.

Het negende gebod en de preek van vanmiddag willen je stimuleren om te gaan oefenen met het bevrijdende van de waarheid. Ook als je de waarheid kent, werkt die nog niet altijd door in je leven. Daarom, oefen daarmee. Vraag om Gods Geest. Oefen met zijn hulp met het bevrijdende van de waarheid in je eigen leven, maar ook in de gemeente. Dat betekent allereerst dat je leeft vanuit de waarheid dat God voor je zorgt. Hoe vaster je dat gelooft, hoe minder je zult liegen. De mate waarin je liegt is een spiegel van de mate waarin je leeft van genade. Verder, wees betrouwbaar. En zoek het samenleven met elkaar. Dat je met elkaar, met de mensen om je heen, leeft uit de liefde van God en Jezus. Als dit oefenen tegenvalt, als het moeilijk is, bedenk dan: God je wil helpen om weer mens te zijn. Amen.