De tekst van vanochtend wordt wel de moederbelofte genoemd. Het is vandaag Moederdag, een goede gelegenheid om eens te kijken naar de moederbelofte. Deze preek heeft twee kernen of twee punten:

wat is het moederlijke van deze belofte?

wat is het belovende van dit vers?

Dus wat is het moederkarakter en wat is het beloftekarakter van Genesis 3:15?

Verontrusting en bevrijding

Voor ik die twee dingen ga uitwerken wil ik u en jullie vragen je eerst eens te verplaatsen in Adam en Eva. Toen ik dat deed afgelopen week liepen de koude rillingen me over de rug. Genesis 3:15 is een enge tekst, een verontrustende tekst. Stel je voor dat je Adam of Eva bent en je staat daar met God en de slang. God heeft net een vreselijke vloek uitgesproken over de slang (vers 14). Je kijkt voorzichtig hoe hij daarop reageert. Maar er is niets van zijn gezicht af te lezen, de slang knippert nog niet eens met zijn ogen. Dan trekt Gods stem opnieuw je aandacht. Je kijkt op en je hoort God tegen de slang zeggen: ‘Vijandschap sticht ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare, zij verbrijzelen je kop, jij bijt hen in de hiel.’ Opnieuw kijk je de slang aan. Langzaam dringt het tot je door: vanaf nu zijn wij gezworen vijanden. Wij zijn elkaars eeuwige vijanden! Een schok gaat door je heen. Het bloed trekt weg uit je gezicht. Als je opnieuw opkijkt zie je de kille blik van de slang op je gericht: vijandschap, eeuwige vijandschap. Bang vraag je je af of er ooit nog een dag zal zijn waarop je gewoon in vrede kunt leven.

Als je zo nu even in Adam en Eva’s schoenen hebt gestaan en met hun oren die woorden van Genesis 3:15 hebt aangehoord, dan hoop ik dat je de impact van deze woorden voelt. Ik twijfel er niet aan dat Adam en Eva dat gevoeld hebben. Koude rillingen lopen je toch over de rug als je te horen krijgt dat er voor altijd vijandschap zal zijn tussen satan en jou. Want het gaat hier over satan. Openbaring 12:9 zegt: ‘De grote draak werd op de aarde gegooid. Hij is de slang van weleer, die duivel of Satan wordt genoemd en die de hele wereld misleidt.’ God belooft hier in Genesis 3:15 eeuwige vijandschap tussen satan en de mensheid. Proef de schrik daarvan, de angst, de verontrusting. Het is oorlog. Vanaf Genesis 3:15 moet je altijd op je hoede zijn, altijd over je schouder kijken. Want is het oorlog tussen de mensen en satan.

Maar zie ook het bevrijdende! Het bevrijdende van Genesis 3:15 is dit: God werkt satan het mensenleven weer uit. Dat is wat God hier zegt, dat is wat Hij hier belooft. God belooft: Ik werk satan het mensenleven weer uit. Satan had zich een weg het mensenleven ingepraat. Hij had het vertrouwen van de mens gewonnen met zijn misleiding: ‘Is het waar dat God gezegd heeft dat jullie van geen enkele boom in de tuin mogen eten?’ Hij zaaide twijfel aan Gods goede bedoelingen. En daarna: ‘Jullie zullen helemaal niet sterven,’ zei de slang. ‘Integendeel, God weet dat jullie de ogen zullen opengaan zodra je daarvan eet, dat jullie dan als goden zullen zijn en kennis zullen hebben van goed en kwaad.’ En Eva en Adam vertrouwen satan. Ze geloven hem. Daarmee keren ze zich af van God, zetten ze hun vriendschap met God overboord. Ze gaan in zee met satan. Zo praat satan zich hun leven binnen. Maar als dat gebeurd is zegt God direct: Ik sticht vijandschap tussen jullie twee. Ik werk satan het mensenleven weer uit. Want zo mag het niet blijven.

Dat is bevrijdend voor de mens. Je ziet in vers 13 dat Eva direct doorheeft dat ze misleid is. Adam en Eva hebben direct door dat de vriendschap die de satan aanbood geen echt vriendschap was. Satan hield nooit van de mens. God ontmaskert in Genesis 3:15 de ware bedoeling van de satan. Hij wil de mens kwaad doen, om daarmee God te treffen. Om Gods plezier in zijn mooie schepping teniet te doen, om Gods eer vanwege zijn mooie schepping teniet te doen. Satans doel met zijn ‘vriendschap’ met de mens was altijd al vijandig. In Genesis 3:15 trekt God dat voor ons boven water, trekt God het masker van satans gezicht zodat de afschuwelijke werkelijkheid van zijn bedoelingen zichtbaar wordt. Adam en Eva krijgen het te zien: satan is op jullie ondergang uit, hij is jullie vijand. En, zegt God, ik help jullie. Ik help jullie van deze zogenaamde vriend af. Want Ik zorg ervoor dat die vijandschap zichtbaar blijft en voelbaar en dat het altijd gedoe blijft tussen de mens en satan. Dat is verontrustend maar dat is ook zo bevrijdend. Wij verlangen van nature naar vrede. Als mensen hebben we liever geen vijanden. Vrede geeft rust. Vrede geeft ruimte aan het leven. Wij genieten van de vrede die al bijna 70 jaar in Nederland heerst. Maar we weten ook allemaal hoe de vrede ontstaan is: door strijd. We hadden vrede kunnen sluiten met de Duitsers. We hadden ons kunnen neerleggen bij hun overheersing. Dan waren we een stukje Duitsland geworden en vanaf mijn generatie, of in ieder geval mijn kinderen hadden Duits gesproken. En de taal van het Nazisme. Je kunt vrede sluiten met de vijand. Maar God belooft hier in Genesis 3:15 dat Hij er alles aan zal doen om de vijandschap tussen de mens en satan in stand te houden. Tot het bittere eind. En dat eind is de dood van satan. De uitkomst van deze strijd staat al vast.

Moederbelofte

Maar wat is er nou zo moederlijk aan Genesis 3:15? Waarom wordt dit vers de moederbelofte genoemd? Zo leren de jongens en meisjes dat op school. Zo heet dit vers in het christelijk spraakgebruik.

Deze belofte heet zo omdat alle andere beloften in de bijbel eruit voortkomen. Genesis 3:15 is de moeder aller beloften, de oerbelofte. Met deze belofte is alles begonnen. Deze belofte is de start van het evangelie dat uitloopt op Christus en zijn heerlijk koninkrijk. Aan wat voor andere beloften moet je dan denken? Bijvoorbeeld aan Gods belofte aan Abraham: ‘Ik zal je tot een groot volk maken, ik zal je zegenen, ik zal je aanzien geven, een bron van zegen zul je zijn. Ik zal zegenen wie jou zegenen, wie jou bespot, zal ik vervloeken. Alle volken op aarde zullen wensen gezegend te worden als jij’ (Genesis 12:2-3). Ook een kernbelofte die uit Genesis 3:15 geboren wordt is de belofte die God doet aan Juda: in jouw handen zal de scepter blijven, totdat hij komt die alle volken zullen dienen (Genesis 49:10). Vervolgens is er de belofte aan David en zijn huis: zijn troon zal tot in eeuwigheid blijven (2 Samuël 7:11-16). En Jesaja belooft de komst van Immanuël (Jesaja 7:14). En ook de belofte van een nieuwe hemel en aarde (Openbaring 21:1-7) zit al in Genesis 3:15. Deze tekst is zwanger van belofte. Deze tekst heeft een hele dikke buik want het hele evangelie zit er in. Zelfs onze Heer Jezus Christus. Uiteindelijk brengt de belofte die God hier doet nieuw leven voort. Nieuw leven voor de mens, in vrede met God. Dat is het moederkarakter van Genesis 3:15.

    Liefde

Hoe zit het hele evangelie dan in die ene tekst? Allereerst zie je Gods liefde. God grijpt direct in. Direct na de zondeval, direct nadat de mens zich aan de duivel heeft toevertrouwd, zegt God: ik sticht vijandschap tussen jullie. God legt zich er niet bij neer. Om zijn eigen eer niet. Maar ook vanuit zijn liefde voor de mens niet. De mens is bij satan niet veilig, het wordt zijn dood. Dat wil God niet. Dit is een verkeerde vriendschap voor de mens, met dodelijke afloop. Wat God dan in zijn liefde doet is afkeer creëren tussen de mens en satan. God werkt satan het mensenleven weer uit. Denk aan hoe je lichaam op een natuurlijke manier reageert op bedorven eten. Je lichaam werkt dat er weer uit: je krijgt buikpijn en het eten komt er van boven of van onderen weer uit. Dat is niet prettig maar je bent het daarna wel kwijt. Zo gaat God in de geschiedenis van de wereld de satan het mensenleven weer uit werken. God doet dat omdat Hij liefde is. God sticht vijandschap uit liefde.

    Jezus Christus

Tussen wie en wie sticht God die vijandschap? Tussen de slang en de vrouw. En tussen zijn nageslacht en dat van haar. Wie is het nageslacht van de vrouw? Misschien vind je dat een rare vraag, want zijn dat niet gewoon alle mensen? Maar hoe verbrijzelen de mensen dan de kop van de satan, zoals het vers vervolgens zegt? In onze vertaling staat er ‘zij verbrijzelen je kop’, in het meervoud. In het Hebreeuws staat er: ‘hij verbrijzelt je kop’, enkelvoud. Over wie gaat het dan? Over Jezus Christus! Jezus is het vrouwennageslacht dat de satan de kop vermorzelt. In Romeinen 16:20 staat: ‘De God van de vrede zal Satan nu spoedig vertrappen en aan u onderwerpen’. En in Hebreeën 2:14 staat: ‘de Zoon is een mens geworden (...) om door zijn dood definitief af te rekenen met de heerser over de dood, de duivel.’ En in Kolossenzen 2:14-15 staat over God: ‘Hij heeft het document met voorschriften waarin wij werden aangeklaagd, uitgewist en het vernietigd door het aan het kruis te nagelen. Hij heeft zich ontdaan van de machten en krachten, hij heeft hen openlijk te schande gemaakt en in Christus over hen getriomfeerd.’ In Genesis 3:15 gaat het al over Jezus en zijn overwinning op de satan door zijn dood aan het kruis. Op het eerste gezicht lijkt de vijandschap tussen twee nageslachten te worden uitgevochten, maar het vrouwennageslacht -dat is Jezus- doodt niet het slangennageslacht, nee Jezus doodt de slang zelf (Openbaring 20:1-10). Hak de kop van de slang en het lijf gaat dood.

    Nieuw leven

En door Jezus’ dood aan het kruis is er nieuw leven voor de mens, weer in vriendschap met God. Denk nog even aan Kolossenzen 2: ‘God heeft het document met voorschriften waarin wij werden aangeklaagd, uitgewist en het vernietigd door het aan het kruis te nagelen. Hij heeft zich ontdaan van de machten en krachten, hij heeft hen openlijk te schande gemaakt en in Christus over hen getriomfeerd.’ Toen Jezus stierf aan het kruis werd satan ontwapend en verslagen. Het enige werkelijke wapen dat hij had werd hem uit handen geslagen, namelijk zijn aanklacht voor God dat wij schuldig waren en met hem verloren zouden moeten gaan. Toen Jezus stierf werd die aanklacht vernietigd. Iedereen die zich toevertrouwt aan Jezus zal nooit verloren gaan. Satan kan hen niet scheiden van de liefde van God in Christus (Romeinen 8:37-39).

Gods liefde, Jezus Christus, nieuw leven, alles zit in Genesis 3:15 opgesloten. Deze tekst heeft een hele dikke buik, het hele evangelie zit er in. Het is met recht een moederbelofte. Deze belofte is zwanger van nieuw leven en brengt ook nieuw leven voort door de kracht van Gods Geest. Het is een prachtige tekst. God zegt hier: Ik werk satan het mensenleven weer uit. En God zegt dat om ons hoop, troost en uiteindelijk leven te geven. Leven in vrede, waar we als mensen zo naar verlangen. Je kunt allerlei vragen stellen bij Genesis 3. Zoals: waarom stond die boom van kennis van goed en kwaad daar eigenlijk? Of: waar komt de satan eigenlijk vandaan; hier in hoofdstuk 3 is hij er opeens. Maar luister alsjeblieft ook naar wat God je hier wil vertellen: Ik werk satan het mensenleven weer uit. Dat is mijn evangelie, dat is mijn boodschap. Want Ik wil je hoop, troost en uiteindelijk leven geven. Een vredig leven, met Mij.

Belofte en vloek

Wat is nu het beloftekarakter van Genesis 3:15? Of laat ik eerst de vraag stellen: is dit wel een belofte, een belofte aan de mens? Wordt de slang hier niet aangesproken en in hem de duivel? Is Genesis 3:15 niet juist een oordeel over de satan? Ja dat is het zeker. Satan krijgt hier zijn ondergang en dood aangezegd. Maar juist daarin en daarmee is het een belofte voor de mensheid. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Of misschien kun je beter zeggen: het is een tweesnijdend zwaard: het oordeel over satan brengt bevrijding voor Gods kinderen.

Daarom zit ook de oproep van het evangelie al in Genesis 3:15. Het hele evangelie zit in deze tekst maar ook de vraag van God om je aan zijn liefde over te geven. In geloof. Een belofte vraagt om geloof. Ook de moederbelofte vraagt om geloof, om het beloofde te krijgen moet je geloven. En let op: je gelooft niet in datgene wat beloofd wordt maar in degene die belooft. Wij geloven niet in het eeuwige leven maar wij geloven in God, in wie dat leven is. Zo zit in Genesis 3:15 Gods oproep aan de mens om in Hem te geloven, om Hem weer te vertrouwen.

Maar dat vertrouwen kost strijd. Dat vertrouwen leidt niet direct tot een vredig leven. Dat belooft God ook niet. God belooft vijandschap tussen jou en satan. Satan valt Gods kinderen aan en probeert hen tot zonde en afval te bewegen. Tot alles wat de eer van God verkleint. Tot alles wat de mens beschadigt. De satan is een vijand van de mens, ook al doet hij of hij het beste met je voor heeft. Sluit geen vrede met hem. Leg je niet neer bij kwaad. Dat is de binnenbocht naar vrede. Maar het is niet de vrede, de echte en eeuwige vrede die God voor je heeft. God kent ons diepe verlangen naar vrede. Hij wil ons dat geven. In Hem en met Hem. Maar zolang de aarde bestaat betekent vrede met God vijandschap met de duivel. De belofte van Genesis 3:15 is een vloek voor satan en het oordeel over satan is een belofte voor de mensheid. In het laatste Bijbelboek komt dat sterk terug. Alles wat in dat boek beschreven staat is bevrijdend voor Gods kinderen maar voor Gods vijanden betekent het oordeel. De apostel Jakobus schrijft in zijn brief: ‘Beseft u dan niet dat vriendschap met de wereld vijandschap jegens God betekent? Wie bevriend wil zijn met de wereld, maakt zich tot vijand van God (Jakobus 4:4). Er is geen vrede bij de wederkomst zonder strijd onderweg (Matteüs 10:34-39).

Hier komt die schrik van het begin terug. Genesis 3:15 is ronduit een verontrustende tekst. Een enge tekst over vijandschap en strijd. Maar de troost, de diepte troost vanuit het hele evangelie maar ook al in Genesis 3:15, is dat Jezus wint. Hij verbrijzelt de kop van satan. Hij maakt een einde aan het bestaan van satan (Openbaring 20:1-10). In de hemel ziet de apostel Johannes dit als een al bestaande werkelijkheid. Vanuit de aarde en de aardse geschiedenis gezien moet het nog gaan gebeuren bij het einde van de tijd. Maar in het boek Openbaring krijgt de kerk een blik in de hemel en dan mag je zien hoe God tegen de dingen aankijkt. Met het begin van het evangelie is voor God de kop er al af. Hou die troost vast. En bedenk dat de strijd die je nu te voeren hebt leidt tot eer en glorie voor Jezus. Paulus zegt in 2 Korintiërs 12 dat een engel van satan hem kwelt. Waarop Jezus hem laat weten dat zijn kracht zichtbaar wordt in zwakheid (vers 9). Satan, en alle ellende die hij veroorzaakt, dient uiteindelijk tot meerdere eer en heerlijkheid van de macht, de wijsheid, de liefde, de genade, het geduld en het oordeel van Jezus.

Concreet heeft dit betekenis voor hoe wij omgaan met het kwaad. Kwaad dat in deze wereld huishoudt: oorlog, misdaad, rampen, zoals we dat zien op tv, maar ook het kwaad dat dichtbij komt en dat ons eigen leven treft of dat van onze geliefden: bijvoorbeeld ziekte. Kwaad waarin en waardoor de satan werkt. Hoe ga je daarmee om als christen? Het evangelie van Genesis 3:15 en het totaal van de bijbel wijst je de volgende weg:

Verwacht het kwaad. Het hoeft ons niet te verrassen, strijd tegen het kwaad hoort erbij (1 Petrus 4:12).

Ontmasker het kwaad (Efeziërs 5:11). Zoals God dat hier in Genesis 3:15 doet. Doe dat ook in je eigen leven.

Laat in je strijd tegen het kwaad de kracht van Jezus zichtbaar worden (2 Korintiërs 12:9). Niet in eigen kracht, maar in de kracht van God en zijn Geest (Zacharia 4:6).

Vertrouw op Jezus’ overwinning op het kwaad, het kwaad kan je niet scheiden van de liefde van God in Christus (Romeinen 8:37-39).

Bid om Gods hulp: verlos ons van de boze (Matteüs 6:13).

Dank God voor de volharding van je geloof die de strijd tegen het kwaad oplevert (Romeinen 5:3-5).

Tot slot. Het is Moederdag. En wij hebben het evangelie van de moederbelofte gehoord. Op Moederdag laat je je waardering merken voor de inzet van je moeder, voor haar liefde, haar liefdevolle inzet voor jou. Laat zo nu ook je waardering merken voor Gods inzet voor jou. Voor zijn liefde en zijn liefdevolle inzet voor jou. Elke zondag is Gods Moederdag. Amen.