Wat is er zo belangrijk aan het sola scriptura: alleen de bijbel is doorslaggevend voor wat we geloven. Misschien helpt het om te bedenken wat dus niet doorslaggevend mag zijn voor je geloof. Maarten Luther zei: niet de paus, die bepaalt niet wat ik geloof. Ook de kerk niet, het kerkelijk gezag, synodes. En ook de traditie niet, hoe we het tot nu toe altijd gedaan hebben is niet doorslaggevend voor wat we geloven. Je zou kunnen zeggen dat het bij de Reformatie hierom ging: de Roomsen zeiden ‘de kerk bepaalt wat het woord zegt’, Luther en de latere protestanten zeiden ‘het woord bepaalt wat de kerk zegt’. Dus het woord van God, de bijbel gaat voorop. Die is doorslaggevend voor wat we geloven en voor wat we in de kerk doen. Maar dan is dus ook weer niet doorslaggevend hoe ik het zelf wil, wat ik zelf denk, wat ik voel dat goed is. Dat is iets dat vandaag de dag nogal gemakkelijk gebeurt en daarmee verlies je het sola scriptura van de Reformatie net zo goed.

Verschillende uitleg ondanks het sola scriptura

Maar ben je er met het sola scriptura? Maakt dat een einde aan alle verschillen en discussies? Nee. Verschillende mensen die allemaal oprecht zeggen ‘alleen de bijbel is doorslaggevend voor wat we in de kerk doen’, kunnen verschillende standpunten hebben. Een heel duidelijk voorbeeld is het man-vrouw-ambt besluit dat de synode in juni heeft genomen. Dat er zulke verschillen zijn kan zomaar voor verwarring zorgen: is de bijbel dan niet duidelijk? Kun je vanuit de bijbel geen duidelijke lijn aanwijzen? Dat dachten we altijd wel, zo zijn we opgevoed en opgegroeid. En dan blijkt het opeens anders te zitten. Je voelt je verraden. En wat misschien nog wel erger is, de gedachte zou zomaar kunnen ontstaan dat je dus niks aan de bijbel hebt. De bijbel lijkt als los zand tussen je vingers door te glippen. En dat is wel het laatste wat ik zou willen. Daarom wil ik vanochtend de hele diepe waarde van de bijbel laten zien. En ik ga concrete aanwijzingen geven voor hoe je nu bijbel moet lezen. Zodat je ontdekt wat je aan de bijbel hebt in concrete actuele kerkelijke discussies.

Er is één auteur…

De apostel Petrus zegt iets heel moois over de waarde van de bijbel. In 2 Petrus 1:20-21 zegt hij: besef dat de bijbel een eenheid is omdat er één auteur is. En die ene auteur, die ene schrijver van dit boek is God. Maar dan is het ook logisch dat de bijbel een eenheid is. Een schrijver spreekt zichzelf binnen één boek toch niet tegen? Dat zou enorm afbreuk doen aan zijn boodschap. Dat de bijbel één auteur heeft lees je in vers 21: ‘nooit is een profetie voortgekomen uit menselijk initiatief: mensen die namens God spraken werden daartoe altijd gedreven door de heilige Geest.’ Hierin zit de erkenning dat de bijbel verschillende menselijke schrijvers heeft. Mozes schreef de eerste vijf bijbelboeken, verder hebben we Psalmen van David, we hebben boeken van verschillende profeten, Jesaja, Daniël, Ezechiël, enzovoorts. Maar zij spraken namens God. God dreef hen ertoe om te spreken en te schrijven, door de heilige Geest. Daarom is de bijbel het woord van God. Nu heeft Petrus het over het Oude Testament, want toen hij dit schreef bestond het nieuwe nog niet, maar ik denk dat je hetzelfde kunt zeggen over het Nieuwe Testament. De apostel Paulus gebruikt dezelfde redenering als het gaat over zijn eigen woorden. In Galaten 1 zegt hij: ‘Ik verzeker u, broeders en zusters, dat het evangelie dat ik u verkondigd heb niet door mensen is bedacht -ik heb het ook niet van een mens ontvangen of geleerd- maar dat Jezus Christus mij is geopenbaard’ (Galaten 1:11-12, zie ook Johannes 16:13). Dus de bijbel zoals wij die kennen -die 66 bijbelboeken- hebben één bron, één schrijver, en dat is onze God.

…daarom mag je teksten niet losmaken van het geheel

Vervolgens zegt Petrus in vers 20: omdat dit zo is moet je goed beseffen dat geen enkele profetie een eigenmachtige uitleg toelaat. Eigenmachtig betekent hier: los van de rest. Je mag geen enkele profetie, geen enkele tekst kunstmatig losmaken uit het geheel van de bijbel. Want er is maar één auteur. Als je een tekst losmaakt van de rest dan kun je die tekst zomaar iets heel anders laten zeggen dan wat er bedoeld wordt. Een mooi voorbeeld is dat de bijbel in Psalm 14:1 zegt: ‘er is geen God.’ Maar er staat voor: ‘Dwazen denken’ (idem Psalm 53:1). Nou is dit misschien een heel eenvoudig voorbeeld maar je begrijpt waar het om gaat: maak een bijbelgedeelte nooit los van het geheel, maar lees hem, en zoek naar zijn betekenis vanuit het totaal van de bijbel.

De bijbel is profetie

En dat totaal van de bijbel kun je omschrijven met het woord profetie. Wat een profeet doet is je inzicht geven in Gods manier van kijken. Een profeet vertelt Gods perspectief op de dingen. Een profeet zegt: God kijkt hier zus of zo naar. Een profeet zorgt er vervolgens ook voor dat je dit gaat herkennen in de werkelijkheid om je heen en in de werkelijkheid van je eigen leven. Vanuit Gods perspectief ga je dingen doorzien. Je ziet wat ze werkelijk zijn. En het derde wat een profeet biedt is uitzicht. Inzicht, doorzicht, uitzicht. Dat laatste wil zeggen dat de profeet ook aanwijst hoe het verder met je gaat als je vanuit Gods perspectief leeft.

    Gods kijk op de wereld en de mens

Maar als je nu van het totaal van de bijbel zegt: dit is Gods manier van kijken naar ons mensen en naar de wereld die Hij geschapen heeft, wat zie je dan? Wat is Gods manier van kijken? Ik denk dat je iets kunt zeggen als: God leidt zijn in zonde gevallen wereld door zijn Zoon Jezus Christus naar de herstelde wereld van zijn koninkrijk op aarde. Dat is Gods visie op wat er hier op aarde gebeurt. Het is duidelijk dat dit profetie is want met het blote oog zie je dat niet. Dit is echt een boodschap vanuit de hemel. Dit is Gods perspectief op de zaken. En als je met dat inzicht gaat rondkijken in deze wereld dan zie je het opeens op allerlei plekken. Je gaat het herkennen. Het wordt ook meer en meer jouw uitzicht, jouw toekomstplaatje: het koninkrijk van God en het herstel van alle dingen.

    Gegeven om je te redden

Uit dat totaalplaatje mag je individuele teksten niet losmaken. Want de bijbel is een eenheid omdat die uit één Geest ontsproten is, de Geest van God. God deelt zijn hemels perspectief op de wereld met ons. Dat is een enorme genade. God had ons dat ook kunnen onthouden. Niets verplichtte God ertoe om dat te doen. God had ook kunnen zwijgen voor en na de zondeval. Maar dan hadden we gigantisch veel gemist over de betekenis van ons bestaan, over het verleden van deze wereld en over de toekomst van de wereld. Weet je waarom God ons zijn profetisch woord geeft? Om ons te redden. In 2 Petrus 1:4 schrijft de apostel dat God ons kostbare beloften heeft gedaan ‘opdat u zou ontkomen aan het verderf dat de wereld beheerst als gevolg van de begeerte, en opdat u deel zou krijgen aan de goddelijke natuur.’ En in vers 10-11 schrijft hij nog dat je je moet inspannen om de roep van God te volgen, dan zal ‘u onbelemmerd toegang worden verleend tot het eeuwige koninkrijk van onze Heer en redder Jezus Christus.’ Dus om je te redden uit de wereld die ten onder gaat en om je bij zich te krijgen in zijn heerlijk koninkrijk zegt God: besef dat de bijbel een eenheid is omdat die uit één Geest voortgekomen is, mijn Geest.

    Iemand heeft het beter met je voor dan jijzelf

Je snapt nu ook wel dat de zonde in ons, het kwaad, de duivel graag wil dat je naar de stem van je eigen hart luistert. In plaats van naar de bijbel. Ik begon de preek met de vraag waarom het sola scriptura nou zo belangrijk is. Waarom is het zo belangrijk om de bijbel het eerste en laatste woord te geven in je leven? Het doorslaggevende woord? Omdat dit je wereld openbreekt. Wie alleen naar de stem van zijn eigen hart luistert -ik wil dit, ik voel dit, ik vind dit- die is heel eenzaam. Want alles wat je wilt en voelt en vindt wist je allang. Er komt niks nieuws naar binnen. Het belangrijkste is nog dat je vanuit je eigen hart geen liefde ontvangt. Geen liefde en geen liefdevolle correctie. En natuurlijk kun je van jezelf houden, maar de liefde van een ander voor jou is veel kostbaarder. Je bent geliefd. In de profetische boodschap van God zit eindeloos veel liefde: dat Hij de gevallen wereld wil herstellen en dat Hij daarvoor zijn eigen Zoon geeft, is zijn liefde voor de mens. Daarom is Gods woord altijd bevrijdend. Gods woord bevrijdt je van je eigen kleine wereldje waarin de dingen voor eeuwig blijven zoals jij denkt dat ze zijn. Je ontdekt in Gods woord dat er iemand is die het beter met je voorheeft dan jijzelf.

Een waardevolle bijbel

Daarom hoop ik dat de bijbel een hele diepe waarde voor je heeft. De bijbel geeft je inzicht, doorzicht en uitzicht op iets wat je anders niet had geweten. Je miste hoop, je miste moed, je miste motivatie. De bijbel, God zelf laat je zien wat je met het gewone oog niet kunt zien. Het sola scriptura van de reformatie zorgt ervoor dat de bijbel voorrang heeft op elk ander perspectief, voorrang op elke andere manier van kijken. Bijvoorbeeld die van jezelf, zou jij het echt beter weten dan God?

Leesles

Hoe werkt dit concreet? Wat heb je nou aan de bijbel bij hele concrete vragen? En hoe kan het dat mensen verschillende dingen uit de bijbel halen? Maar waarom betekent dat nog niet dat de bijbel dan net zo goed weg kan? Dat zijn spannende en belangrijke vragen. Wat nu volgt is een lesje bijbel lezen.

    Niet: gewoon lezen

Ik denk dat je allereerst moet zeggen dat je niet ‘gewoon kunt lezen wat er staat.’ Dat is een illusie. Laten we eerlijk zijn, dat hebben we ook nooit gedaan. Wij hebben heel goed door dat de bijbel uitgaat van een platte aarde (Psalm 104:5, Jesaja 40:22), maar er is niemand in deze kerk die gelooft dat de wereld ook echt plat is. Wij weten gewoon dat het anders is en dat vinden we helemaal niet erg. Wij kennen de door God geschapen werkelijkheid. En blijkbaar vond God het niet erg om in de tijd dat de bijbel geschreven werd aan te sluiten bij het toenmalige wereldbeeld.

    Wel: een vertaalslag maken

Dit voorbeeld laat zien dat iedereen die bijbel leest een vertaalslag maakt. Niemand kan zich erop beroepen dat hij of zij gewoon leest wat er staat. Ik zie hier zo gauw ook geen vrouwen met hoedjes op, terwijl er toch echt in de bijbel staat: ‘een vrouw maakt haar hoofd te schande wanneer ze met onbedekt hoofd bidt of profeteert’ (1 Korintiërs 11:5). Maar, zeggen wij vrijgemaakten dan (reformatorische christenen denken hier anders over): dat gold toen, in die situatie. Maar nu ga ik het spannend maken: hoe zit het dan met de vrouw in het ambt? U kent mijn standpunt, dat voor zover ik het Nieuwe Testament begrijp God de geestelijke leiding van de gemeente in handen van mannen wil zien, en dat onder hun leiding mannen en vrouwen in allerlei taken (ook pastoraat en diaconaat) ingezet kunnen worden. Maar hoe zit het dan met een tekst als 1 Timoteüs 2:11-12 waar staat: ‘Een vrouw dient zich gehoorzaam en bescheiden te laten onderwijzen; ik sta haar dus niet toe dat ze zelf onderwijst of gezag over mannen heeft; ze moet bescheiden zijn.’ Opvallend genoeg vinden we dat vers 8, daar vlak voor, niet geldt vandaag de dag: ‘Ik wil dat bij iedere samenkomst de mannen met geheven handen bidden.’ Ik ga hier nu niet het laatste woord over zeggen en ook niet alle verschillende argumenten benoemen waarom dat van die geheven handen niet meer zou gelden en Paulus’ uitspraak over vrouwen nog wel. Misschien kunnen we elkaar op de gemeenteavond van 6 november daar verder mee helpen. Maar het punt nu is dat bijbel lezen een vertaalslag vraagt en dat dit in het geheel niet verdacht is, het is zelfs de enige mogelijkheid want wij leven niet in het Oude of Nieuwe Testament. Het is juist gereformeerd om de hele bijbel serieus te nemen ten opzichte van de hele werkelijkheid waarin wij leven.

    Rekening houden met de werkelijkheid van vandaag

En die werkelijkheid verandert. Dat gebeurt al op de kleine schaal van 20-30 jaar, maar helemaal op de grote schaal van 2000 jaar. Maar waarom moet je bij het bijbel lezen rekening houden met de werkelijkheid van vandaag? Laat ik een voorbeeld geven. Ik heb een Tomtom in de auto en die is ietsje verouderd. Soms rijd ik ergens en volgens mijn Tomtom rijd ik dan zomaar door het weiland. Dat is natuurlijk niet zo, er is een nieuwe weg aangelegd (soms maar een tiental meters bij de oorspronkelijke weg vandaan). Zou zoiets ook niet aan de hand kunnen zijn bij het bijbel lezen? De werkelijkheid is veranderd ten opzichte van de tijd van de bijbel. Die oude werkelijkheid bestaat helemaal niet meer. Maar dan moet je ook niet doen alsof die oude werkelijkheid nog wel bestaat. In mijn voorbeeld zou ik me dan dus exact aan de Tomtom houden en echt door het weiland gaan rijden. Dat geeft natuurlijk ongelukken. Ik denk dat het voorbeeld nu wel duidelijk is, maar anders dan in het voorbeeld is het bij bijbel lezen veel moeilijker om te zien of de werkelijkheid echt veranderd is of dat we werkelijk van de weg raken. In het voorbeeld van die platte aarde zijn we het er allemaal over eens dat de bijbel als een verouderde Tomtom is die iets beschrijft dat er helemaal niet meer is. Maar in het geval van vrouw en ambt zit daar juist de discussie. Overigens blijft in de Tomtom de eindbestemming hetzelfde, daar kom je net zo goed uit. Gelukkig is dat met Gods evangelie ook zo: wie blijft bij Gods totaalperspectief komt aan in zijn koninkrijk.

Sola scriptura in je leven en in de kerk

Wat moeten we nu doen? Ik denk dat we sinds de synode heel wat huiswerk op ons bordje hebben gekregen (sowieso in deze tijd). We moeten namelijk de bijbel weer heel intensief gaan bestuderen. Dit geldt voor hen die in verwarring zijn en voor hen die het allemaal heel zeker weten. Dat we aan de studie moeten is trouwens niet erg, van intensieve bijbelstudie word je altijd beter. En we moeten met elkaar als broeders en zusters in gesprek over wat we lezen. Het kan niet anders of dit brengt ons als gemeente dichterbij God en dichterbij elkaar, dat is de kracht van Gods evangelie. Zie bij het bijbel lezen God altijd als de ene auteur. Soms kun je je teveel focussen op de tekst, waarbij je God vergeet. Bedenk daarom altijd dat God je iets wil zeggen, Hij heeft iets met jou en met zijn kerk voor. Zoek daarnaar. Maak daarom teksten niet los uit het totaal van de bijbel. Want het is één verhaal, één evangelie, één goddelijk perspectief op deze wereld en de mensheid. Kom je er dan altijd uit? Is er zoiets als een objectieve waarheid? Dat geloof ik wel, maar het is niet gegarandeerd dat jij die kunt vinden. Misschien wij met zijn allen zelfs niet. Wij zijn sinds de zondeval kortzichtig, ons verstand is verduisterd en we zijn egoïstisch zodat we soms zonder het door te hebben de dingen in ons voordeel verdraaien. Wanneer we die zwakte met elkaar erkennen ontstaat er ruimte voor een open gesprek, waarbij we met zijn allen zeggen: de bijbel heeft het eerste en het laatste woord. Sola scriptura! In mijn leven en in de kerk. Amen.