Wanneer wij als gemeente bij elkaar zijn in de kerk vieren wij Gods liefde en trouw. Voor God zijn dat hele diepe en ook bloedserieuze woorden. We gaan dat in deze preek bekijken vanuit Gods omgang met zijn volk Israël, en zijn omgang met ons als gemeente. En wanneer wij de goddelijke ernst van deze twee woorden -liefde en trouw- hebben gezien gaan we luisteren naar 1 Korintiërs 7:10 en 11. Over liefde en trouw in het huwelijk en bij een echtscheiding.

Als titel heb ik boven deze preek gezet:

Trouw als God?

Wanneer het woord echtscheiding valt roept dat een wereld op van pijn en verdriet. In ons midden zijn er mensen die op dit moment met een scheiding te maken hebben, ook zijn er mensen die een scheiding achter de rug hebben, en mensen die weer hertrouwd zijn na een echtscheiding. Ook zitten hier mensen, jongeren, kinderen die de scheiding van hun ouders hebben meegemaakt. En mensen die de scheiding van een broer of zus, of van een zoon of dochter hebben meegemaakt of op dit moment meemaken. De pijn en het verdriet die een scheiding met zich meebrengt, het spoor van vernieling dat een scheiding door je leven trekt, is nauwelijks te bevatten. De eenzaamheid, het schuldgevoel, de moeite die het geeft in je relatie met God, de nachten dat je wakker ligt, het verraad. Vaak zeggen mensen dat het verlies van een geliefde door een echtscheiding emotioneel zwaarder is dan het verlies van een geliefde door de dood.

Die wereld van pijn en verdriet kent God ook. Dat mag ons bemoedigen. Maar wat was en is Gods reactie op de ontrouw van de mens die de oorzaak is van zijn verdriet? We weten dat God een verbond sloot met het volk Israël. In heel het Oude Testament wordt die relatie tussen God en het volk getypeerd als een huwelijksverbond. En Christus gaf in liefde en trouw zijn leven voor de gemeente. Hij is onze bruidegom, wij zijn de bruid. In dat huwelijk van God met Israël, en later met de gemeente, wordt Gods liefde en trouw op z’n allerdiepst zichtbaar. We hebben gelezen wat de profeet Hosea daarover zegt. Israël pleegde overspel, niet één keer, maar telkens weer. Maar God bleef trouw! God keerde zich niet van hen af. Zette geen punt achter de relatie. Op andere plaatsen in het Oude Testament lees je nog iets meer over de voorgeschiedenis: Israël was een onbeduidend volkje. Een vondeling, ten dode toe opgeschreven, zegt Ezechiël 16. God kiest voor haar in zijn liefde. Geeft haar alles. Neemt haar bij zich. Tegen alle verwachtingen in. En als dank voor dit alles keert Israël zich van God af. Gaat afgoden dienen, vertrouwt op de volken om hen heen, wil een koning, kortom: werpt zich in de armen van andere machten. God noemt dit overspel. En dat is het toch ook? Israël breekt het verbond. Heeft daar niet genoeg aan. Wil meer. Maar God? Hij blijft trouw. Hij heeft eens ‘ja’ tegen dit volk gezegd, en daar komt Hij niet op terug. Ondanks al zijn woede en verdriet en het feit dat Hij verraden is en kwaadwillig verlaten. Op een onvoorstelbare manier blijft God zijn overspelige volk liefhebben. Wie hier in romanvorm over wil lezen moet Bevrijdende liefde lezen van Francine Rivers. Zij zet Hosea en de overspelige vrouw waar hij mee moet trouwen in een setting waardoor dit verhaal ongelofelijk dichtbij komt. Je zou dit boek ook met elkaar kunnen lezen -zoek elkaar even op- om het dan samen te bespreken.

Die onvoorstelbare liefde en trouw van onze Vader zien we ook bij zijn Zoon, onze Here Jezus. In Efeziërs 5:21-33 wordt de relatie van Christus met zijn gemeente een huwelijk genoemd. Dat betekent dat Jezus zijn gemeente nooit in de steek zal laten. Heeft de Here Jezus zelf niet gezegd dat wanneer man en vrouw één zijn geworden in het huwelijk, ze niet meer van elkaar gescheiden mogen worden? Wat God heeft verbonden, mag een mens niet scheiden (Matteüs 19:6). Maar dan houdt Christus zichzelf daar natuurlijk ook aan in zijn huwelijk met de gemeente! Zijn ja is ja. Daar komt Hij in eeuwigheid niet meer op terug. De enorme rijkdom daarvan vieren wij als gemeente elke zondag. Onze Heer is een God van liefde en trouw.

Geeft dit ons ook niet zicht op die moeilijke woorden van 1 Korintiërs 7:10? Een christen mag niet scheiden. Dat is en blijft de goddelijke norm. Die alles te maken heeft met hoe God zelf is. Even over dat tussenzinnetje in vers 10; als Paulus zegt: ‘Degenen die getrouwd zijn geef ik, nee, niet ik - de Heer geeft hun het volgende gebod’, dan betekent dat niet dat de rest van het hoofdstuk minder belangrijk is of met minder goddelijk gezag op ons afkomt. Nee, Paulus spreekt als apostel met gezag. Hij formuleert daarbij in eigen woorden. Maar in vers 10 en 11 doet hij dat niet, daar haalt hij een uitspraak van de Here Jezus zelf aan. Je vindt die uitspraak ook terug in de evangeliën, in Matteüs 19, Marcus 10, Lucas 16.

Onze Heer en Heiland zegt en blijft zeggen, vanaf de schepping tot op de dag van vandaag: een gesloten huwelijk mag niet ontbonden worden. Dat is een opdracht, een goddelijk gebod, aan alle getrouwden. Niet voor niets spreek je op je huwelijksdag samen de belofte uit dat je elkaar trouw blijft tot de dood je scheidt of Christus weerkomt. Die belofte vraagt liefde en trouw van je. Gevende liefde, opofferende liefde. Waarin je de minste wilt zijn, het belang van je partner zoekt, hem of haar gelukkig wilt maken en tot ontplooiing wilt zien komen. En die trouw betekent dat jij je woord houdt, ook als de ander dat niet doet. Jouw ‘ja’ tot de dood je scheidt is niet afhankelijk van het ‘ja’ -of het ‘nee’- van je partner. Dat zou betekenen dat ik alleen trouw hoef te zijn zolang als mijn partner dat is. Misschien dat het in de zakenwereld zo gaat; contractbreuk van één van beide partijen ontslaat de andere partij automatisch van het nakomen van aangegane verplichtingen. Maar voor ons huwelijk is God ons richtpunt. En Hij wil in onze huwelijken zijn liefde en trouw zichtbaar maken. En daarom zegt God: een gesloten huwelijk mag niet ontbonden worden. Alleen vanuit de ernst die God maakt met de woorden liefde en trouw is dit te begrijpen.

En toch weet Paulus dat het voorkomt onder gelovigen, echtscheiding. Dat is 1 Korintiërs 7:11. Wat dan? Wat als er een scheiding heeft plaatsgevonden? Het huwelijk is ontbonden. Voor de wet. Ik kreeg een vraag vanuit de gemeente -ik had u daar via het kerkblad toe uitgenodigd- wanneer je eigenlijk gescheiden bent. Als één van beiden overspel heeft begaan, of als één van beiden het huwelijk niet meer ziet zitten, of ben je pas gescheiden wanneer het huwelijk voor de wet ontbonden is? Wat mij betreft dat laatste: je bent gescheiden wanneer je huwelijk voor de wet ontbonden is verklaard. Een ander onderscheid is ook belangrijk, namelijk het verschil tussen echtscheiding en echtbreuk. In het boekje Vooral de liefde (redactie Gerrit Gunnink) wordt dat uitgelegd op blz. 83. Echtbreuk is het breken van je belofte van trouw. Bijvoorbeeld doordat je vreemd gaat. Maar dat hoeft niet persé te leiden tot echtscheiding, het ontbinden van het huwelijk. Dat deed en doet onze Here ook niet! Omgekeerd geldt wel dat een echtscheiding altijd echtbreuk is: het breekt het gegeven ja-woord.

Nu is het enerzijds fijn dat Paulus de situatie gaat bespreken wanneer er toch een scheiding heeft plaatsgevonden in het huwelijk van gelovigen. Maar opvallend is wat Paulus daar dan over zegt. Hij zegt dat een vrouw die gescheiden is -maar waarom zou dat niet ook gelden voor de man- dat zij alleen moet blijven. Dit is een heel moeilijk woord van onze Heer. Waar enorm mee geworsteld wordt. Juist omdat wat Paulus daarna nog zegt ons totaal onwaarschijnlijk lijkt. Paulus zegt: wie gescheiden is moet alleen blijven of zich met de vroegere partner verzoenen. En toch, wanneer wij geloven dat God zich met ons verzoent, waarom zouden we dan niet geloven in een verzoening door God bewerkt in een ontbonden huwelijk? Ik kreeg een vraag uit de gemeente of je bij een huwelijk dat niet goed is, en er menselijkerwijs geen kans is op herstel, en er is geen sprake van overspel, of je dan kunt adviseren om te scheiden. Of moet je dan beiden trouw blijven aan een huwelijk waar geen toekomst in zit? Nog afgezien van het feit dat de toekomst voor ons onbekend is, al was het waar dat een huwelijk nooit meer goed of plezierig wordt, of aan z’n doel zal beantwoorden, God vraagt van ons trouw te blijven. Ons ja-woord werd toch niet gegeven onder de voorwaarde dat het een fijn huwelijk zou worden? We zeiden juist: in voor- en tegenspoed blijf ik je trouw. Onder tegenspoed valt dan toch ook dat je partner het laat afweten?

Dit is vreselijk moeilijk en vraagt het uiterste van onze liefde en trouw. En ja, er zijn situaties dat je een broeder en een zuster adviseert om uit elkaar te gaan. Om een einde te maken aan het wonen onder één dak. Misschien ook wel om het huwelijk voor de wet te laten ontbinden. Wanneer er altijd ruzie is, of misbruik, of dreiging, uitbuiting, het terroriseren van de ander. Wie dan zegt: ‘nooit scheiden’ geeft ruimte aan het kwaad. Maar wel zullen we bedenken dat een huwelijk dat voor de wet gescheiden wordt op aarde, nog niet dus ook ontbonden is voor God in de hemel. Wanneer we dat beseffen begrijpen we waarom Paulus zegt: laten zij die gescheiden zijn alleen blijven. In vers 39 van 1 Korintiërs 7 staat: ‘Een vrouw is gebonden aan haar man zolang hij leeft, maar wanneer hij is gestorven, is ze vrij om te trouwen met wie ze wil, mits het een huwelijk is in verbondenheid met de Heer.’ Hoe zouden wij dan ons ‘ja-woord tot de dood ons scheidt’ voor een tweede keer geven, maar nu aan een ander?

God vraagt ons trouw te blijven ook wanneer ons huwelijk gebroken is. Voor de hemel blijf je als getrouwden, zolang je beiden in leven bent, met elkaar verbonden. Dat betekent niet ten koste van alles onder één dak blijven. Het roept ons wel alleen te blijven na een echtscheiding en de weg open te houden voor herstel. Dit is een gebod van onze Heiland zelf. Wanneer wij daar de motivatie voor willen opbrengen zullen wij kijken naar zijn eigen voorbeeld. Is dat ook niet de enige manier waarop wij de motivatie daarvoor kunnen opbrengen? God bleef Israël trouw ondanks het eindeloze overspel van het volk. Christus blijft zijn gemeente trouw ondanks onze ontrouw. Daar leven wij toch van?

Ik heb een vraag gekregen over afhouding van het avondmaal in situaties van echtscheiding. Waarom is dat? In de kern gaat het hierom dat je niet zelf van Gods liefde en trouw kunt leven wanneer je dat een medemens onthoudt, in dit geval je partner. Je onverzoenlijk opstellen, je gooit de deur definitief in het slot, dat gaat niet samen met het vieren van de verzoening met God. Het is dus niet zo dat in elke situatie van echtscheiding afhouding van het avondmaal plaatsvindt. Zelfs niet persé in het geval van overspel. Je wordt afgehouden van het avondmaal wanneer je je niet wilt bekeren. Soms kan iemand ook afgeraden worden avondmaal te vieren wanneer de situatie van echtscheiding of huwelijksmoeiten nog heel onduidelijk is. En bij elke afhouding van het avondmaal, ook in situaties van echtscheiding, zal aan de broeder of zuster die wordt afgehouden duidelijk gemaakt moeten worden waarvan hij of zij zich moet bekeren.

Hoewel onze Heer de verdrietige realiteit van echtscheiding kent, houdt Hij toch vast aan de concrete betekenis van liefde en trouw. In het huwelijk, maar anders erna. Als christenen hoeven we dus niet op een wereldvreemde manier huwelijksmoeiten en echtscheiding te ontkennen. Wel zullen we als burgers van het hemelrijk onze Heer proberen te volgen in zijn liefde en trouw. Dat laatste kan ons wel vreemd maken in de wereld waarin we leven. Opvallend en positief onderscheidend! Echtscheiding is in onze samenleving immers een volkomen geaccepteerd verschijnsel. En als christenen lijken we echtscheiding dan wel niet te accepteren, laat staan ‘volkomen’ te accepteren, maar de mate waarin we erin berusten lijkt erg veel op de houding van de wereld. Hebben wij vaak ook niet huwelijksgeluk losgemaakt van huwelijkstrouw? Zijn wij niet net zo goed uit het oog verloren dat juist het betonen van trouw zegen en geluk geeft? Dat God het betonen van trouw zegent? Wanneer wij radicale christenen willen zijn -en wat mij betreft: ik wil dat- moeten wij Jezus’ woorden over de onontbindbaarheid van het huwelijk dan niet serieus nemen? En dit raakt allen, getrouwd of niet meer getrouwd. Het gaat in deze preek over echtscheiding. Dan voel je je extra aangesproken wanneer je daar mee te maken hebt of hebt gehad. Maar wij wijzen hier als mensen niet met vingers naar elkaar. Wij zeggen: ‘Hoor, wat onze God zegt’. En Hij vraagt getrouwden en niet meer getrouwden naar de radicaliteit van hun liefde en trouw voor hun levenspartner.

Een moeilijke vraag is wel wat de rol van God is bij een echtscheiding. Op z’n scherpst wordt die vraag zo gesteld: Hoe kan God iets laten gebeuren dat Hijzelf niet wil? God wil niet dat getrouwden uit elkaar gaan. En toch -zo zegt de broeder of zuster die het huwelijk zielsgraag wil redden- toch laat Hij het gebeuren. Die vraag kan het gevoel van eenzaamheid en verraad wanneer je partner vertrekt enorm versterken: ook God laat me nu al in de steek. Dat God ergens niet op ingrijpt betekent niet dat Hij het er dus mee eens is. God geeft het kwaad in deze tijd voor de wederkomst nog een zekere vrije hand. Hoe onbegrijpelijk wij dat ook vinden, dat is zijn beleid. Het doet ons natuurlijk des te meer verlangen naar de nieuwe hemel en aarde waar vrede en recht heerst. En het doet ons nu des te meer onze hoop en verwachting op Hem stellen. Want Hij staat aan de kant van hen die recht doen en liefde en trouw bewijzen.

Vanuit de gemeente is mij nog de vraag voorgelegd of je ook trouw moet blijven wanneer de ander in het huwelijk overspel pleegt, en of overspel ruimte geeft voor de bedrogen partij om te hertrouwen. Op dit punt is er discussie onder christenen, en ook in onze kerken. Ik hoop dat professor De Bruijne ons hier woensdag ook nog verder in kan helpen. Eerder in deze preek zei ik: degene die overspel pleegt breekt zijn of haar huwelijksbelofte. Dat ontslaat de ander niet van het eigen ja-woord. Daarbij denk ik aan hoe God met ons trouweloze mensen omgaat in blijvende liefde en trouw. Tegelijk komen we in de bijbel geen verbod tegen om in geval van overspel de breuk in het huwelijk te erkennen in een echtscheiding. En waar de bijbel gescheiden mensen verbiedt om een tweede huwelijk te sluiten, zien we dat dit niet toepasbaar is op situaties waarin het huwelijk door overspel tot ontbinding kwam. Overspel is daarmee nog geen echtscheidingsgrond zoals wel eens wordt gezegd; dan kun je beter zeggen dat overspel een feitelijke echtscheiding is. De term ‘echtscheidingsgrond’ kan zomaar de indruk wekken dat je bij overspel moet scheiden, en dat de bedrogen partij verlof heeft om een ander huwelijk aan te gaan. Vanuit het geheel van 1 Korintiërs 7 onderwijst onze Here ons juist dat het huwelijk op aarde niet het een en het al is voor ons. Niet de relatie met een levenspartner op aarde is zaligmakend, maar de relatie met onze bruidegom in de hemel.         

Tot slot, ik wil graag benadrukken dat het evangelie van vanochtend -dat misschien best stevig bij ons binnen kan komen- toch ongelofelijk goed nieuws voor ons is. Immers ook in het gebod van onze Here Jezus om niet te scheiden, en anders alleen te blijven en te zoeken naar verzoening, zien wij hoe serieus de woorden liefde en trouw voor God zijn. In onze huwelijken wil Jezus dat zichtbaar maken. Zijn liefde heeft geen eind, en zijn trouw is onafhankelijk van onze trouw. ‘Als wij hem ontrouw zijn, blijft hij ons trouw, want zichzelf verloochenen kan hij niet’ (2 Timoteüs 2:13). In onze huwelijken wil Jezus het evangelie van verzoening zichtbaar laten worden. Dit geeft ons toch een diepe vreugde? Of je nou gescheiden bent, of dat dit dreigt, of je nou hertrouwd bent of alleen, God doet ons niet naar onze zonden. Hij rekent ons ons falen en ons kwaad niet aan. Wie oprecht schuld belijdt en vraagt om vergeving mag verhoring verwachten en ontvangt genade. Dat mogen we als gemeente van Jezus weten. Hij heeft een eeuwig verbond met ons. Zijn ja is ja. Hij bewijst ons zijn liefde en trouw. Amen.