Verstandige mensen hebben lief

16 augustus 2020

De waarheid is dat van jou als mens verwacht mag worden dat je lief hebt.

Lezen: 1 Korintiërs 13

Tekst: Spreuken 10:18

De spreuk van deze middag zet ons klem. Want eerlijk zijn vinden we belangrijk. Zeg wat je vindt, draai er niet omheen. Het eerste deel van de spreuk kunnen we daarom goed volgen. Als je een hekel aan iemand hebt maar dat niet tegen hem of haar zegt, ben je een huichelaar. Misschien spreek je het wel uit tegenover anderen, maar tegen de persoon zelf zeg je niks, je doet gewoon altijd vriendelijk. Volgens mij houden wij daar niet zo van. Stel dat jij daar later achter komt, iemand deed altijd vriendelijk tegen je maar in zijn hart had hij een hekel aan je. Dat vinden wij niet leuk.

 

Maar dan hebben we een nieuw probleem, want de tweede helft van Spreuken 10:18 zegt: ‘wie openlijk lastert is een dwaas.’ Maar dan sta je toch klem? Als ik een hekel aan iemand heb maar dat niet zeg, ben ik een huichelaar, maar het openlijk uitspreken -tegen de persoon zelf of tegen anderen- is dwaas. Wat moet ik nou? Ik wil geen huichelaar zijn maar ook geen dwaas. Soms leggen mensen zichzelf dat op: ik zeg gewoon altijd wat ik van iemand vind, ook als dat hard overkomt. Je kent die uitdrukking wel: ‘ik moet eerlijk zijn…’ en dan volgen er niet zulke aardige opmerkingen. Dom is dit wel, want vaak betekent dit het einde van de relatie. Deze dingen gebeuren in kerken, in schoolklassen, onder collega’s, in families en vriendengroepen. Wij leven in allerlei verbanden met elkaar samen. En als je nou niet goed met iemand kunt opschieten en je voortdurend aan iemand ergert, dan sta je met Spreuken 10:18 klem. Want je mond houden maakt je tot een huichelaar, het openlijk uitspreken maakt je tot een dwaas.

 

Hoe kom je hieruit? Wat moet je dan wel doen? Antwoord: liefhebben. Spreuken 10:18 is negatief geformuleerd. Dat zagen we al eerder in het Spreukenboek. Je moet iemand niet in het verborgene haten, maar je moet hem ook niet openlijk lasteren. Dus moet je liefhebben. Niet deze spreuk zet je klem, maar de haat zet je klem. Wat God wil is dat je je medemens lief hebt. Actief. In woord en daad. Bij dat liefhebben volg je dus niet je gevoel, maar je hebt lief als keus. Wij vatten liefde vaak op als een gevoel. Je houdt van iets of iemand, dat is nou eenmaal zo. En waarom je met de ene mens wel een klik hebt en met een ander niet, kun je niet altijd goed verklaren. Sommige mensen vind je vanaf de eerste ontmoeting aardig, bij anderen heb je dat niet. Of het is zelfs omgekeerd, sommige mensen vind je vanaf het begin onaardig. Vaak vatten wij dat gevoel op als de waarheid, dat is gewoon mijn ware gevoel bij hem of haar. En dat gevoel laten we leidend zijn: ik vind hem of haar niet aardig, dus ga ik niet met die persoon om. Maar dan kom je dus in botsing met Spreuken 10:18. Want de boodschap van dat vers is: heb je medemens lief. Haat zet je klem: hou je het voor je dan ben je een huichelaar, spreek je het uit dan zet je jezelf te kijk. In Spreuken 10 gaat het telkens over de rechtvaardige en de goddeloze, die worden in dit hoofdstuk tegenover elkaar gezet. Een rechtvaardige is iemand die doet wat je van een mens mag verwachten, die leeft menswaardig. Een goddeloze gaat juist in tegen het leven, die doet allemaal dingen die niet bij het mens zijn horen en die het mens zijn afbreken en stuk maken. Maar een rechtvaardige doet recht aan het leven, daar is hij of zij goed (vaardig) in. God heeft het leven bedacht en geschapen, en een rechtvaardige doet daar recht aan. Die leeft het leven zo als God het bedoeld heeft. En wat de Schepper wil is dat je je medemens lief hebt. Dat je positief naar hem of haar kijkt, positief over hem of haar denkt. Dat je bereid bent met hem of haar op te trekken, tijd en aandacht aan hem of haar te geven. Dat je iets voor hem of haar wilt doen. Dat je om hem of haar geeft en hem of haar in bescherming neemt als dat nodig is. God wil dat je dat niet alleen voor je vrienden doet, maar voor iedereen (Lucas 14:12-15). Dat is de waarheid waarvan God wil dat je hem ontdekt vanmiddag. Wij gaan vaak uit van de waarheid van ons gevoel, ik vind hem of haar gewoon niet aardig. Maar God zegt: de waarheid is dat van jou als mens verwacht mag worden dat je lief hebt. Zo ben je geschapen, zo doe je recht aan het mens zijn.

 

Waarom zegt God dit? Omdat zo het leven goed wordt. Spreuken is een wijsheidsboek, het leert je het leven op een goede manier te leiden. Wij hebben het wel eens over levenswijsheid en dat wijsheid met de jaren komt. Dat is vaak ook zo. Oudere mensen weten ondertussen wat werkt en wat niet werkt. Het zou mij niet verbazen als de ouderen die vanmiddag luisteren zeggen: klopt, met liefhebben kom je het verst. Je poot stijf houden heeft geen enkele zin. Probeer het gewoon met iedereen goed te hebben, dan is iedereen gelukkig. Het Spreukenboek leert dit dus ook aan jonge mensen. Dat scheelt, dan hoef je niet eerst een half leven aan te modderen en een spoor van beschadigingen te trekken. Het grappige is dat je iets van dit verhaal ook ziet in verschillende streek- en volksculturen. Over Twentenaren wordt gezegd, die zijn te aardig om eerlijk te zijn. En van Groningers wordt gezegd dat ze te eerlijk zijn om aardig te zijn. Dat zijn natuurlijk generalisaties die niet voor iedereen gelden. En ik denk dat je ook aardig en eerlijk kunt zijn. Hoe breng jij je eerlijkheid, doe je dat met liefde? Niemand zit te wachten op alleen maar sociaalwenselijke antwoorden (te aardig). Maar ook niemand zit te wachten op geïrriteerde, onverschillige botheid (te eerlijk). Aardig en eerlijk, dat lukt als je de ander echt lief hebt. Wat is het een zegen als je zulke collega’s hebt, zo’n baas, zulke klasgenoten.

 

Je medemens actief liefhebben, het is het evangelie van de hele Bijbel. In Spreuken 10:18 staat dat niet met zoveel woorden, je moet het ontdekken als verborgen boodschap. Maar op andere plaatsen in de Bijbel is het glashelder. Denk aan het dubbelgebod in Matteüs 22:37-40: ‘Heb de Heer, uw God, lief met heel uw hart en met heel uw ziel en met heel uw verstand (...) en heb uw naaste lief als uzelf.’ En niet voor niets hebben we 1 Korintiërs 13 gelezen, het loflied op de liefde. Het gaat daar over de liefde in de gemeente, niet allereerst over de liefde in het huwelijk (dat zou je kunnen denken omdat er in huwelijksdiensten nog wel eens uit dit hoofdstuk gepreekt wordt). In de kerk is het moeilijk om elkaar lief te hebben. Want daar heb je die gevoelens: hem vind ik wel aardig, haar vind ik niet aardig. Toch moet je liefhebben, met woorden en in daden. Over onaardige woorden staat gelijk in vers 1: had ik de liefde niet, ik zou niet meer zijn dan een schelle cimbaal. Zonder liefde tref je nooit de juiste toon. Ook in Efeziërs 4:29 klinkt de opdracht om elkaar lief te hebben en dat te laten uitkomen in je woorden, de apostel Paulus schrijft daar: ‘Laat geen vuile taal over uw lippen komen, maar alleen goede en waar nodig opbouwende woorden, die goed doen aan wie ze hoort.’

 

Wij moeten onze medemens liefhebben en zo met en over hem spreken dat onze woorden goed doen. Het is het negende gebod: ‘Leg over een ander geen vals getuigenis af.’ Of in een andere formulering: ‘Uw ja zij ja en uw nee nee. Als u over uw naaste spreekt, zult u oprecht en betrouwbaar zijn. U moet er op uit zijn de naam van uw naaste te beschermen.’ Dit is wat je van een mens mag verwachten. God wil dat ik die waarheid ontdek. Niet mijn gevoel over iemand is de waarheid, maar de waarheid is dat ik als mens geschapen ben om lief te hebben. Dit raakt mij. En het roept het verlangen in me op dat dit werkelijkheid wordt in mijn leven. Het roept ook het verlangen in me op dat dit werkelijkheid wordt -steeds meer- in onze wereld. Wat wordt het leven dan goed. Dan gaat het leven nu al lijken op Gods nieuwe wereld: die samenleving van mensen, door God gevormd, waarin Hij centraal staat en waarin Hij aanbeden wordt. Een samenleving van mensen.

 

Nu weet ik niet hoe jij omgaat met je gevoelens van antipathie en sympathie. Dat kun je alleen voor jezelf nagaan. Hoe reageer jij op je eerste indruk? Laat je je daardoor leiden? Dat gebeurt heel gemakkelijk. Je hebt een klik, zo ontstaan vriendschappen. Of je voelt om wat voor reden ook maar weerstand tegen iemand, en je houdt afstand, zoekt geen contact. Het evangelie vraagt van je om lief te hebben, ook in dat laatste geval. Wie zegt, daar trek ik me niks van aan, ze kunnen me nog meer vertellen, die staat tegenover God. Dan kun je je maar beter bekeren. Want de nieuwe aarde wordt niet bevolkt door mensen die elkaar leuk vinden, maar door mensen die elkaar liefhebben. En ik weet best dat we zo gemakkelijk op het verkeerde been worden gezet. Het zijn die twee waarheden die tegenover elkaar staan. Vanuit jezelf ben je geneigd je gevoel te beschouwen als de waarheid: ik heb gewoon geen klik met hem of haar, dat is dan toch de waarheid? Ja het is een waarheid, maar niet de waarheid van het evangelie. Het is de waarheid van de zonde. God zegt, Ik heb je geschapen om lief te hebben. Niet om je eerste indruk te volgen, maar om lief te hebben. Iedereen, altijd en in elke situatie. Dat is de waarheid.

 

Weet je hoe God je bevrijdt van die waarheid van de zonde? God zelf volgt niet zijn eerste indruk. God heeft ons liefgehad toen wij nog zijn vijanden waren (Romeinen 5:8-10). Het was niet Gods indruk dat wij zijn vijanden waren, maar dat was de werkelijkheid. Toch gaf God ons zijn liefde. Dat is die actieve liefde, liefde als keus. Liefde die zoekt, die volhoudt, die geeft en die relatie smeedt. God laat zijn eigen liefde zien in de Bijbel, de waarheid van zijn liefde. God laat zien dat het werkt: heb je vijand oprecht lief en je wint hem voor je. Ontvang die liefde van God in je leven. Laat je door Hem liefhebben, ook al weet je van jezelf dat je vaak tegenover Hem staat. Laat je door Hem liefhebben en kom zo los van die zogenaamde waarheid van het gevoel. De waarheid is dat God jou liefheeft. De waarheid is dat jij geschapen bent om je medemens lief te hebben. Maar laat dat je dan ook bemoedigen: God wil graag dat jij lief hebt. En je lichaam is er op aangelegd, zowel van buiten als van binnen. Als jij er op gebouwd bent om lief te hebben dan is elke poging het proberen meer dan waard.

 

Hoe maak je dit concreet in je leven? Allereerst denk ik aan ons spreken. We praten nog al wat af met elkaar in al die verbanden waarin we functioneren. Met elkaar, maar ook over elkaar. Wat gaat het gemakkelijk, roddelen, kletsen, iets zeggen wat de ander in een kwaad daglicht stelt. Ga dan liever naar die ander toe -aardig en eerlijk- als het dan zo nodig gezegd moet worden wat jij wil zeggen. Er zijn ook dingen die je niet moet zeggen omdat het jouw oordeel over iemand is, een oordeel dat je niet toekomt en dat misschien ook niet klopt. Spreek opbouwende woorden, zegt de apostel Paulus. Wees geen schelle cimbaal. En daarom, dat is de tweede concrete aanwijzing vanmiddag, let op je eerste indrukken. En corrigeer die zo nodig. Ga niet af op je eerste indrukken. Het is menselijk om een eerste gevoel bij iemand te hebben. Soms kan dat nuttig zijn, soms waarschuwt dat gevoel je voor gevaar. Maar dan gaat het vaak om situaties waarin je heel snel een beslissing moet nemen. Daar heb ik het nu niet over. Ik denk juist aan situaties waarin iemand nieuw is in de klas, op het werk of in de kerk. Dan heb je gauw een eerste indruk, je vind iemand leuk of je vind iemand niet leuk. Let daarop. Iemand niet leuk vinden en daarom niet met hem of haar omgaan, is niet goed. Roep jezelf tot de orde: ik moet liefhebben. Dat is dan ook gelijk het derde wat je concreet vanuit deze preek moet doen: liefhebben. Zoek het contact. Geef een compliment. Stuur een kaart. Kortom, heb elkaar lief met woord en daad.

 

Ik sluit af met het uitzicht dat het evangelie van deze middag biedt. Door lief te hebben, groei je toe naar het leven zoals dat op de nieuwe aarde zal plaatsvinden. Wanneer steeds meer mensen elkaar liefhebben, wordt die nieuwe wereld ook al zichtbaar. Wie zijn medemens liefheeft, mag nu al genieten van het leven zoals dat op de nieuwe aarde zal plaatsvinden. Want het is genieten als je in liefde samenleeft met je medemens. Dat is de wijsheid van God. Verstandige mensen hebben lief. Amen.